صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

سه شنبه ۲۹ حوت ۱۴۰۲

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

تأملی بر لایه‌های مختلف پروسه صلح در افغانستان

-

تأملی بر لایه‌های مختلف پروسه صلح در افغانستان

همانگونه که جنگ افغانستان را نمی توان تنها جنگ سیاسی میان طرف های سیاسی افغانستان در نظرگرفت، صلح افغانستان را نیز نمی توان یک پدیدۀ کاملا بین الافغانی تفسیر و تحلیل کرد. همه کشورهای که در جنگ افغانستان دخالت دارند در پروسه صلح افغانستان نیز بی تأثیر نیستند. ادعای طالبان دقیقا این مطلب را تأکید می کند. از سال 2004 تاکنون که پروسه صلح در افغانستان مطرح شده است، گروه طالبان همواره تأکید کرده است که به هیچ وجه با حکومت افغانستان وارد گفتگوهای صلح نمی شود و فقط حاضر است که مستقیما با دولت آمریکا وارد گفتگو شود. این سخن به این معناست که به نگاه طالبان، جنگ وصلح افغانستان یک مسئله و موضوع بین الافغانی نیست. آمریکا نیز سرانجام مستقیما دست به کار شده است تا بعنوان یکی از محور های مطرح در پروسه صلح عملا وارد صحنه گفتگو با طالبان شود.
به همین لحاظ، ایالات متحده آمریکا زلمی خلیلزاد را بعنوان نماینده خاص آمریکا برای پیشبرد پروسه صلح افغانستان تعیین کرده است که تاکنون برای سومین بار است که آقای خلیلزاد با طرف ها و کشورهای درگیر در پروسه صلح افغانستان دیدار و گفتگو می کند. به نظر می رسد که زلمی خلیلزاد بعنوان نماینده ویژه آمریکا عزم کرده است که پایان جنگ در افغانستان با تلاش و نام او به پایان برسد و ثبت تاریخ شود. او از همان ابتدا با اعتماد به نفس تمام از حکومت افغانستان درخواست کرد که نمایندگان با صلاحیت خود را برای انجام گفتگوهای صلح با گروه طالبان تعیین کند. حکومت افغانستان نیز در پاسخ مانند همیشه از ادامه گفتگوهای صلح  استقبال کرد و حمایت خود را از مأموریت زلمی خلیلزاد اعلام داشت.
زلمی خلیلزاد از گروه طالبان نیز درخواست کردکه نمایندگان با صلاحیت خود را برای انجام گفتگوهای صلح برای رسیدن به یک توافق ماندگار با حکومت افغانستان تعیین کنند.
از شواهد این گونه پیداست که خلیلزاد در دیدار قبلی خود بابرخی کشورهای عربی و پاکستان در مورد گفتگوهای صلح و فشار آنان برطالبان برای حاضر شدن در گفتگوهای صلح با حکومت افغانستان، نسبتا امیدوار به نظر می رسد. از دیگر جانب به تجربۀآقای خلیلزاد در ارتباط با سیاست داخلی افغانستان و کشور های منطقه و ذی نفوذ در قضایای افغانستان نیز شکی وجود ندارد. اما این واقعیت را هم نباید نادیده گرفت که بازیگران سیاسی و فضای سیاسی در افغانستان و نیز سیاست های منطقه نسبت به زمان مأموریت آقای خلیلزاد در اول دهه هشتاد شمسی خیلی تفاوت کرده است. اگر خلیلزاد با اتکاء به همان رویکرد و برداشت وارد صحنه شده باشد، شاید به پیچیدگی های روبرو شود که نتوانند مأموریت خود را آن گونه که انتظار می رود در زمان مورد انتظار به پایان برساند.
با این همه نباید نادیده پنداشت که آنچه که برتسریع روند گفتگو های صلح و دستیابی به صلح پایدار در افغانستان کمک می کند، فشار مستقیم و تأثیر گذار آمریکا برپاکستان می باشد تا پاکستان را وادار کند که در رویکردسیاسی خود نسبت به افغانستان تجدید نظر کند. اگر به رویکرد سیاسی پاکستان در قبال افغانستان تجدید نظر نشود، پاکستان می تواند در یک بازی سیاسی طالبان را کنار بگذارد و خشونت را از یک کانال دیگر در افغانستان ادامه بدهد.
به نظر می رسد که ایالات متحده آمریکا نیز بیشتر به همین نقطه متمرکز شده است. رئیس جمهور آمریکا از سال گذشته تاکنون برای پیگیری پروسه صلح و فشار آوردن به گروه طالبان برای حضور در این پروسه، به پاکستان فشار آورده است. به نقل ازمقامات پاکستان، در روز های اخیرآقای ترامپ به عمران خان مستقیما نامه نگاشت و از دولت پاکستان خواست که برای حضور سران طالبان درمیز مذاکره صلح، اقدامات عملی و جدی را ازخود نشان بدهد. سرمنشی ناتو نیز گفت که ناتو در افغانستان می ماند تا تروریزم را اجازه رشد در افغانستان ندهد. وزیر دفاع آمریکا نیز اعلام کرد که آمریکا گزینه خروج از افغانستان را فعلا روی دست ندارد.
حکومت افغانستان نیز از چند مدتی است که برای پیگیری پروسه صلح بیش از گذشته فعال شده است و گام های جدی را در این راستا برداشته است. رئیس جمهور اشرف غنی در کنفرانس بین المللی ژنو نقشه راه صلح افغانستان را برای جامعه جهانی تشریح کرد و حمایت آنان را به دست آورد. رئیس جمهور درسخنرانی اش در کنفرانس بین المللی ژنو گفت: «خرسندم که بعد از ماهها مشورتهای گسترده با شهروندان افغان در سراسر کشور، امروز نقشهراه را که برای پیشبرد مذاکرات صلح تدوین کردهایم، اعلام کنم. ما به خاطر رسیدن به توافق صلح، میکانیزمها و نهادهای لازم را ایجاد کردهایم. ما اکنون در حال رفتن به مرحله بعدی صلح قرار داریم. ما به دنبال یک موافقتنامه صلح هستیم که در آن «طالبان افغان» شامل یک جامعه همه‌‎شمول و دموکراتیک گردیده و به اصول و اندیشههای ذیل احترام بگذارند.»
تأمین حقوق اتباع کشور به ویژه زنان بر اساس قانون اساسی، پذیرفتن قانون اساسی کشور یا تعدیل آن بر اساس احکام قانون اساسی، پیشبرد فعالیت های خدمات ملکی و نیروهای امنیتی و دفاعی، مطابق به قانون، عدم ارتباط با گروه های مسلح تروریستی از جمله اصولی اند که براساس طرح صلح رئیس جمهور طالبان باید به آن پایبند باشد. رئیس جمهور هم اینک در کنار شورای عالی صلح، بورد های مشورتی صلح را ایجادکرده است. بورد مشورتی شامل کمیته رهبران سیاسی، کمیته احزاب سیاسی، کمیته امور جوانان، کمیته امور زنان، کمیته علما، کمیته رهبران ولایتی، کمیته جامعه مدنی و فرهنگی، کمیته سکتور خصوصی، کمیته مهاجرین و کوچیان می گردد. رئیس جمهور بوردعالی مشورتی صلح را نیز اخیرا با عضویت شخصیت های طراز اول حکومتی و سیاسی تعیین کرده است.
حکومت وحدت ملی همچنین لیست نمایندگان حکومت را برای مذاکره با طالبان منتشر کرده است. تعیین نمایندگان مشخص حکومت برای مذاکره با طالبان خواسته ی بود که زلمی خلیل زاد نیز چندی قبل آن را از حکومت درخواست کرده بود. بنا به اعتراف حکومت افغانستان، تشکیل بورد های مشورتی در موازات با شورای عالی صلح افغانستان نمی باشد. این می رساند که شورای عالی صلح نیز بعنوان یک ساختار مشخص، در حد و توان خودش پروسه صلح را در سطح بین الافغانی با سران طالبان و فرماندهان محلی طالبان به پیش می برد. تفاوت این سطح از پیگیری پروسه صلح با طرح رئیس جمهور دراینست که رئیس جمهور در تلاش است تا پروسه صلح را در سطح بین المللی اش به پیش ببرد و سطح داخلی را با این رویکرد می توان گفت که بعهده شورای عالی صلح نهاده است. اما تجربه اینست که شورای عالی صلح افغانستان با صرف هزینه های گزاف برای پروسه صلح کاری انجام داده نتوانسته است. تنها موفقیت تفاهم صلح میان حکمیتار و حکومت را می توان دست آورد شورای عالی صلح مطرح کرد. قابل ذکر است که اخیرا عمرداوودزی  وزیرداخله پیشین ویکی از نامزدان احتمالی ریاست جمهوری سال آینده افغانستان نیز، با انصراف از قرار نامزدی اش در ریاست جمهوری سال آینده، به حیث رئیس دبیرخانه شورای عالی صلح گماشته شده است.
سطح دیگری از پروسه صلح توسط روسیه، پاکستان و دیگر کشورهای همسو با روسیه و گروه طالبان به پیش برده می شود. در آخرین مرحله روسیه توانست که گفتگوهای صلح را باحضور نمایندگان طالبان و نمایندگان شورای عالی صلح افغانستان در مسکو دایر کند. این نشست در روز جمعه 18 عقرب در روسیه دایر شد و باعث گردید که برای نخستین بار هیأتی از گروه طالبان به صورت رسمی در نشست گفتگوهای صلح در روسیه شرکت کند. آنچه که روسیه را در برابر یک تأمل وامی دارد رویکرد آمریکا و حکومت افغانستان نسبت به این موضوع است. حکومت افغانستان با نشست صلح به میزبانی روسیه مخالف بود واین مخالفت باعث استعفای حنیف اتمر مشاور پیشین امنیت ملی اشرف غنی شد. آمریکا نیز با رویکرد روسیه در پروسه صلح افغانستان مخالفت جدی دارد. حتی در سفر اخیر زلمی خلیلزاد در روزهای گذشته، او رسما به مقامات روسی گوش زد کرد که راه حل سیاسی و آیندۀ بهتر در افغانستان تنها از سوی خود افغانها ممکن است نه اینکه به گفتۀ او طرح مشخص شدۀ  قدرتهای بیرونی برآنان تحمیل شود.
او به ضمیرکابلوف، نمایندۀ ویژۀ روسیه در افغانستان و ایگور مورگلوف، معاون وزیرخارجۀ روسیه تصریح کرد که پایان دادن به جنگ در افغانستان تنها میتواند از طریق یک توافق سیاسی و گفت وگو به دست آید و در نهایت، افغانها باید آیندۀ خودشان را تعیین کنند؛ نه آیندهییکه از سوی قدرتهای خارجی تعیین شود. ناگفته واضح است که زلمی خلیلزاد رسما به مقامات روسی تأکید کرده است که طرح صلح وگفتگوهای صلح باید بر محوریت دولت افغانستان و آمریکا به پیش برده شود. اما روسیه این رویکرد را نمی پذیرد و اخیرا نماینده روسیه با رأی ممتنع در برابر قطع نامه سازمان ملل متحد در باره افغانستان ابراز نگرانی کرده است که در پیشنویس قطعنامۀ سازمان ملل در بارۀ افغانستان، نقش روسیه برای کشانیدن طالبان به میز گفتوگوهای صلح و نیز نگرانیهای روسیه در مورد فعالیت گروه داعش، نادیده گرفته شده است. با این هم مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در هفتادوسومین نشست این نهاد قطعنامۀ پیشنهادی افغانستان را برای پشتیبانی از تلاشهای صلح در افغانستان تأیید کرد.
باهمۀ آنچه که مطرح شد برداشت عمومی این است که علیرغم خوشبینی های موجود در پروسه صلح افغانستان، بازهم نگرانی های جدی وجود دارد که این بار هم پروسه صلح آن طور که انتظار می رود  در  زمان نسبتا خیلی زود به سرانجام نخواهد رسید. هرچند که پروسه صلح افغانستان در سطوح متفاوت با تمام تلاش شتاب بیشر گرفته است ولی قرائت مختلف طرف های پروسه صلح افغانستان از مسئله صلح، باعث اتخاذ رویکرد ها و رفتار های متفاوت شده است. این رویکردهای متفاوت نشان دهندۀ منافع متضاد طرف های درگیر این پروسه می باشد. تداوم ناامنی در افغانستان نیز برخاسته از منافع متضاد حامیان طالبان و دولت افغانستان می باشد.  از دیگر جانب نگاه به گذشته طولانی پروسه صلح افغانستان نیز این گمانه زنی را تقویت می کند که پروسه صلح افغانستان به این زودی به خط پایان نخواهد رسید. رئیس جمهور اشرف غنی نیز پروسه صلح را پیچیده ارزیابی کرده و در طرح صلح خود در کنفرانس بین المللی ژنو یک دوره زمانی پنج ساله را برای فرجام پروسه صلح در نظر گرفته است.

دیدگاه شما