صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

تأثیرات ژئوپولیتیک بر امنیت ملی افغانستان

-

تأثیرات ژئوپولیتیک بر امنیت ملی افغانستان

در این مقاله سعی کردهام تا به پرسشهای ذیل، تحت عنوان تأثیرات ژئوپولیتیک بر امنیت ملی افغانستان جواب لازم را ارایه کنم.
1. موقعیت ژئوپولتیک و ژئواستراتژیک افغانستان چگونه است؟
2. ژئوپولتیک در امنیت ملی افغانستان چه نقشی دارد؟
3. بین ژئوپولتیک و امنیت ملی افغانستان چه نوع ارتباط میتوان یافت.
افغانستان در منطقه حساس و استراتژیک آسیای مرکزی قرار گرفته است، که با شبهقاره هند، کشورهای معروف به آسیای میانه، جمهوری مردمی چین و نیز از سمت دیگر به آسیای غربی و خاورمیانه مرتبط است. روزنامه "گاردین" افغانستان را «کلید تسلط غرب برآسیا» خوانده است. باید گفت که موقعیت افغانستان به نحوی است که همیشه در تقابل بین قدرتهای منطقهای و قدرتهای جهانی قرارداشته است؛ این کشور در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم حایلی میان متصرفات انگلیسی و روسیه بوده و درنیمه دوم قرن بیستم افغانستان حایلی میان امریکا و شوروی به شمار میرفت.
راهیابی به آبهای گرم جنوب و اقیانوس هند و همچنین رسیدن به منابع دست نخورده افغانستان و از طرف دیگر راه دسترسی به هند، از جمله مقصدهای بوده است که کشورهای قدرتمند به آن فکر میکردند. افغانستان به دلیل موقعیت ژئوپولیتیكی ممتاز، از لحاظ همسایگی و مجاورت با كشورها و رقبای دیروز و امروز امریكا از اهمیت بسزایی برخوردار است و این اهمیت را در استراتژی کشورهای هژمون در نظم نوین جهانی میتوان دریافت.
به دنبال حوادث ۱۱ سپتامبر و تلاش در جهت ایجاد دولت و آرامش، امنیت در افغانستان میتواند وضعیت ژئوپولیتیک منطقه را کاملا تغییر دهد. بررسی تاریخ و موقعیت و ژئوپولیتیک اففانستان نشان میدهد که میتوان دروازه موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی را برای افغانستان از گذشته تا به حال در نظام جهانی، مد نظر گرفت که عبارتند از - قرارگرفتن در همسایگی دو تمدن کهن جهان - چین و هند، قرارگرفتن در مسیر تمدن های بزرگ شرق و غرب - چین و هند از یک سو و یونان و روم از سوی دیگر، در مسیر ارتباط آسیای میانه به اقیانوس هند قرارگرفته است که این موقعیت ژئوپولیتیک در دوران جنگ سرد، افغانستان را در رقابت قدرتهای جهانی - امریکا وشوروی - وارد کرده بود.
ژئوپولیتیک افغانستان و مسأله تروریزم و قاچاق موادمخدر بینالمللی
اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی با واكنش تند شماری از كشورهای اسلامی روبرو شد. موجی از شور و هیجان در برخی از كشورهای عربی كه از آن جنگ آزاد سازی افغانستان تعبیر شد جوانان عرب را برای جهاد و مبارزه با نیروهای اشغالگر شوروی بسیج کرد و هزاران تن به سوی افغانستان گسیل شدند؛ اما با شكست شوروی و خروج آن از افغانستان این جنگجویان به كشورهای خود برگشتند و از سوی دولتهای خود رانده شدند.
در این میان شماری از اعراب ناراضی از فرصت استفاده كرده و اقدام به سازماندهی مجدد آن كردند؛ و شبكهای با اهداف منطقهای ایجاد كردند. تعداد این نیروهای چریكی كه در ابتدا به ۴۲ هزار نفر میرسید. متشكل از بنیادگرایان تندرو از کشورهای مصر، الجزایر، تونس، عربستان، فلسطین، اردن، یمن و افغانستان بودند که پس از پایان جنگ افغانستان، شبکهای با عنوان القاعده تاسیس کردند و با هدف گسترش فعالیت خود شعبههای در سراسر جهان تشکیل دادند که نمونه بزرگاش طالبان افغانستان است، و رشد بربریت و تولید موادمخدر بههمان سالهای برمیگردد که افغانستان توسط جامعه جهانی به ویژه امریکا به فراموشی سپرده شد.
مواد مخدر تأثیر عمیقی بر تمامی افراد و جوامع در سراسر جهان دارد، در بعد فردی - مواد مخدر سلامت، زندگی و امنیت افراد را با خطر روبر كرده است و در بعد ملی - رابطه مواد مخدر با جرایم باعث بروز مناقشات، معضلات اجتماعی، تضعیف دولتها و عقب ماندگی كشورها شده است. كشورهای فقیر به شدت در برابر موادمخدر آسیب پذیر بوده و نیازمند كمک هستند، زیرا آنها فاقد منابع كافی برای مقابله با چرخه جرم و جنایت میباشند.
در بعد جهانی نیز مسألة مواد مخدر اهمیت مشابهی دارد. بازارهای مواد مخدر هیچ مرزی ندارند و ماهیت فراملی آنها موجب میشود كه هیچ دولت واحدی، چه فقیر و چه غنی نتواند به مرزهای این بازارها دست یابد. در حال حاضر شبکههای قاچاق مواد مخدر درتبانی با گروههای مسلح، کشتزارهای کوکنار افغانستان را با بازارهای جهانی از طریق پاکستان، ایران وآسیای میانه پیوند میدهند.
مواد مخدر در تقسیم بندی اولیه از دو نوع خارج نیست، یا منشاء آن طبیعی است، كه از خشخاش، شاهدانه و كوكا به دست مییآید؛ و یا مصنوعی است كه به طریق آزمایشگاهی استحصال میشود، مانند متامفتامین و آمفتامین (اكستاسی). مخربترین ماده مخدر در جهان، مواد افیونی خصوصاً هروئین است كه بزرگترین كانون تولید آن درجنوب غرب آسیا به ویژه در افغانستان است. تولید و قاچاق آن ایران، پاكستان و كشورهای آسیای مركزی را به شدت تحت تأثیر خود قرار داده است. سودآوری و ارزش افزوده قاچاق مواد مخدر موجب شكلگیری گروهها و شبكههای مافیایی قاچاق شده است. گروهی بودن، برنامهریزی پیچیده، اغراض مالی بسیار قوی با هدف رسیدن به بالاترین سود، فعالیت در سطوح ملی، فراملی و بینالمللی، برخورداری از سیستم اطلاعاتی قوی، تمایل به نفوذ در قدرتهای رسمی سیاسی برای برقراری ارتباط با عوامل دولتی، تلاش برای تحت نفوذ درآوردن قدرت رسمی و دخالت در تصمیم گیریها، فرهنگ سازمانی سخت و خشن و... همگی از ویژگیهای قاچاقچیان سازمان یافته استند.
نتیجهگیری
اگر چه با تغییر و تحولات نظام بینالملل در هر دوره جنبهای از خصوصیات جغرافیایی برتری ژئوپولتیک را سبب شده، اما برخی کشورها در مرکز نظریات ژئوپولتیک مطرح بوده اند. تا جایی که، در دورههای زمانی، برای برجسته سازی اهمیت ژئوپولتیک آنها، معیارهای نوین ژئوپولتیک ساخته و پرداخته میشود.
افغانستان در نظریات ژئوپولتیک سنتی مبتنی بر جبر جغرافیایی همواره نقش حیاتی داشته است. مجاورت با منطقه دارای منابع انرژی، همسایگی با قدرتهای جهانی و منطقهای مانند شوروی سابق و ایران، راه دسترسی به آسیای مرکزی از یک سو و هند و به طور کلی شرق جهان از سوی دیگر، مسیر دستیابی به آبهای آزاد اقیانوس هند موجب اهمیت این کشور در طول تاریخ برای امریکا بوده است.
عواملی که گذر زمان و تحولات نظام بین الملل و پیشرفت تکنالوژی از اهمیت آن نکاسته است. اگر چه تا آغاز قرن ۲۱ هارتلند به شاخصهای جغرافیای ثابت اطلاق میشد، نیاز امریکا به تبیین اهمیت ژئوپولتیک افغانستان سبب شد در قرن جدید هارتلند ایدئویوژیک هم مطرح شود که دقیقاً بر افغانستان انطباق داشت.
خاورمیانه در میان مناطق مهم جهان از جایگاه ویژهای برخوردار بوده و هست. نگاهی به گذشته پر نشیب و فراز و حال حاضر این منطقه و چشمانداز آینده میطلبد که مسائل خاورمیانه را با نگاهی آسیب شناسانه بررسی و کاوش کنیم. به نظر میرسد که این منطقه بیش ازهر منطقه دیگر در جهان در معرض تغییرات و دگرگونیهای غیرمترقبه ناشی از ساختار سیاسی –اجتماعی ونیز دستاندازیهای مغرضانه قدرتهای فرا منطقهای قرار داشته و دارد.
پیشنهادات و راهکارها
جغرافیا، کماکان به عنوان یکی از عوامل اصلی و به تعبیری پایدارترین عنصر امنیت ملی قلمداد می شود. تأمین امنیت فضای جغرافیایی که انسانها در آن زندگی میکنند و با آن ارتباط اکولوژیک دارند، خیلی اهمیت دارد؛ لذا گاهی جغرافیا بر امنیت ملی تاثیر دارد و گاهی امنیت بر سرزمین و جغرافیا تاثیر گذار است؛ بنا بر این تعیین نقش و جایگاه آن در فرایند تدوین استراتژی امنیت ملی، مستلزم شناخت صحیح مفاهیم اساسی مرتبط با ژئوپلیتیک و امنیت ملی است؛ بنابر این یک تعداد راهکار ها و پیشنهادات در این تحقیق در رابطه به این مبحث انجام شده است که در اینجا به ذکر آنها می پردازیم.
• سیاستمداران و برنامهریزان امنیتی کشور بایستی با انجام مطالعات راهبردی دقیق و مداوم به بررسی مستمر تحولات مختلف سیاسی، نظامی و امنیتی در آن سوی مرزهای بینالمللی کشور بپردازند، و بدین ترتیب از بروز هر گونه تهدیدی با منشا خارجی که بخواهد امنیت ملی کشور را به خطر انداخته و موجب نا امنی کشور شود جلوگیری کند.
• موقعیت خاص جغرافیایی افغانستان و قرارگرفتن کشور در نقطهی اتصال چهار حوزه اقتصادی آسیای مرکزی، جنوبی، خاور میانه و شرق آسیا، باعث شده که افغانستان از شرایط مناسبی برای بهرهمندی از درآمدهای ترانزیت برخوردار باشد؛ بنابر این افغانستان میتواند از این ویژگی به عنوان یک فرصت استفاده درست کند.
• با توجه به اهمیت ژئوپولیتیک و ژئوستراتژیک افغانستان روابط افغانستان با کشورهای همسایه باید مسالمتآمیز باشد زیرا این امر در رسیدن به یک ثبات دایمی ما را کمک میکند .
• با درنظر داشت ژئوپولیتیک، افغانستان همواره در محراق توجه قدرتهای بزرگ جهان قرار گرفته است.
• حضور تمام اقوام و اقشار مختلف جامعه در ساختار حکومت برای رسیدن به یک افغانستان متحد و یکپارچه ضروری است تا ثبات اجتماعی را مستحکم نگهداریم.
• موقعیت ژئواکونومیک افغانستان امکانات و زمینه را مساعد میکند که به مرکز تجارتی، ترانزیت و اقتصادی منطقه تبدیل شود نه مرکز قاچاق مواد مخدر، مسیرهای انتقال انرژی در سطح منطقه و به سوی بازارهای جهانی جایگاه افغانستان را ارتقاء میبخشد و در صورت انتقال منابع انرژی از خاک افغانستان کشورهای مصرف کننده و تولید کننده انرژی را به نوعی به افغانستان وابسته میکند.

دیدگاه شما