در این‏که جشن نوروز یا عید سال نو، از قدیمی ترین آیین های موجود در کشور ما است، کسی تردیدی ندارد. قرن‏ها است که ساکنان این سر زمین، این مناسبت را با برپایی مراسم‏ها و آیین‏های خاصی جشن می‏گیرند؛ گرد از خانه و کاشانه می‏روبند، لباس نو می‏خرند، برای تبریکی دادن سال نو به خانه هم می‏روند و با انواع غذاها و میوه‏ها، به ویژه هفت میوه از مهمانان شان پذیرایی می‏کنند.
در چند سال اخیر تحرکاتی از سوی برخی حلقات دینی متأثر از قرائت سلفی یا وابسته به جریان‏های مرتبط با آن، علیه تجلیل از نوروز آغاز شده است و در برخی موارد، سخنان و شب نامه‏های تندی علیه آن پخش و نشر می شود.
در کل، دیدگاه‏ها در مورد جواز یا عدم جواز تجلیل از نوروز را می‏توان به سه رویکرد متفاوت دسته بندی کرد. در یک رویکرد، نوروز دارای تاییدات و مستندات دینی است که می توان برخی از آیین‏های نوروزی را با صبغه دینی و به قصد تقرب الی الله انجام داد. در رویکرد دیگر، نوروز یک عمل خلاف شرع و مخالف سیرت و سنت رسول الله(ص) است که تجلیل کننده آن حد اقل مرتکب حرام پنداشته می‏شود. رویکرد سوم به تفکیک نوروز از تایید و تحریم دینی نظر دارد و آن را صرفا یک عنعنه باستانی- تاریخی می داند.
در این نوشتار، نگاه مختصر به هرسه رویکرد خواهم داشت:
الف. دینی – مذهبی سازی نوروز
در این رویکرد که بیشتر از سوی افراد مذهبی یا ملی-مذهبی در ایران حمایت می شود و در میان قشر سنتی جامعه طرفدار دارد، فرض براین است که اسلام پس از ورود به حوزه تمدنی نوروز، بربخشی از میراث های تاریخی این سرزمین ها از جمله عید نوروز، مهر تایید زده و نه تنها مسلمانان را از تجلیل آن منع ننموده که با افزودن مناسکی، آن را رنگ دینی بخشیده است.
از جمله روایت های مورد استفاده در این رویکرد، عملکرد تایید کننده امام علی(ع) نسبت به نوروز است که بخاری آن را کتاب التاریخ الکبیر خود نقل کرده است.  طبق این نقل تاریخی، وقتی برای امام علی(ع) فالوده را به عنوان هدیه می آورند، از مناسبت آن می پرسد. می گویند: این هدیه به مناسبت روز نوروز است. امام می فرماید: هرروز را نوروز قرار دهید.
مستمسک دیگر طرفداران این رویکرد، روایت هایی است که برخی از رخداد تاریخی را مقارن با روز نوروز خوانده اند از جمله:
نوروز روزى است كه: جبرئيل بر پيامبر نازل شد، پيامبر(ص)، على(ع) را بر دوش خود گرفت، تا على(ع) بت هاى قريش را از بالاى خانه كعبه فرو ريزد. هم چنين ابراهيم(ع) در چنين روزى بت ها را شكست، پيامبر(ص) به اصحاب خود امر كرد (در روز غدير خم) با على(ع) به عنوان اميرمؤمنان، بيعت كنند، پيامبر(ص) على(ع) را به (وادى جنيان) فرستاد، تا از آنها در پذيرش اسلام و پيامبر(ص) بيعت بگيرد، در چنين روزى (بعد از مرگ عثمان) براى خلافت حضرت على(ع) بيعتى دوباره شد، در چنين روزى على(ع) (در عصر خلافتش) در جنگ نهروان بر خوارج پيروز شد. و مخدج ذوالثديه (سردمدار خوارج) را كشت، در چنين روزى قائم ما (عج) و صاحب امر از پرده غيب، آشكار مى شود، و...
بررسی این رویکرد
هرچند شواهد تاریخی فراوانی وجود دارد که حاکمان اسلامی که در حوزه تمدنی نوروز حاکم رانده اند، با تایید نوروز و تعیین آن به عنوان آغاز سال کاری به نحوی بر جشن و عید نوروز صحه گذارده اند و با انجام برخی اقدامات آن را تقویت کرده اند؛ اما نه رفتار حاکمان و نه روایات منقوله، هیچکدام توان صبغه دینی بخشیدن به نوروز را ندارند. دینی شدن یک عمل، رویداد و مفهوم، تنها زمانی ممکن است که منتسب به متون معتبر دینی یا یکی از پیشوایان صدر اول اسلام باشد. مضامین نقل شده در قالب روایات، هیچ کدام دارای اعتبار لازم برای دینی سازی نوروز و انتساب آن به اسلام را ندارند.
یکی از مسایلی که به پندار برخی ساده اندیشان، نوروز را می تواند بو و رنگ دینی ببخشد، انجام اعمال نیکو و شایسته ای است که مورد توجه آموزه های دینی اسلام نیز هستند. یکی از مسایلی که به پندار برخی ساده اندیشان، نوروز را می تواند بو و رنگ دینی ببخشد، انجام اعمال نیکو و شایسته ای است که مورد توجه آموزه های دینی اسلام نیز هستند. رفتارهایی مانند، خیرات و مبرات، کمک به فقرا و مستمندان، انجام صله ارحام، سیر و سفر در دل طبیعت، نظافت و پاکیزگی و ...
در مورد تاثیر این گونه اعمال بر دینی شدن نوروز باید گفت، هرچند نفس این اعمال شایسته هستند و در دین مبین اسلام نیز مورد توجه قرار دارند؛ اما قدسیت و عبادی بودن این گونه اعمال به هیچ وجه به نوروز سرایت نکرده و موجب دینی شدن آن نمی شوند.
فرد متدین می تواند سال نو خویش و هر فعالیت مورد علاقه و مشروعش را با توکل بر خدا و همراه با برخی مناسک عام دینی آغاز نماید؛ اما مجاز نیست انجام آن ها را در ظرف زمانی نوروز جزئی از مناسک دینی بداند. انجام امور عبادی با این قصد که به جا آوردن شان در نوروز جزئی از آموزه های اسلام است، گناه و خطای آشکار بوده و از نگاه دینی مجاز نمی‏باشیم.
بنا بر این نمی توان نوروز را در ردیف یکی از اعیاد اسلامی مانند عید فطر یا عید اضحی قرار داد.
ب. تحریم نوروز
در این رویکرد، هرگونه تجلیل از نوروز حرام پنداشته می شود و مرتکب آن گناهکار محسوب می شود. برخی از طرفداران این رویکرد تجلیل از نوروز را امری خارج از دین و بدعت می دانند. این دسته، برای اثبات حقانیت دیدگاه شان به نقل مضامینی از متون دینی تمسک می نمایند؛از جمله روایتی از انس را ابی داود و نسایی در سنن شان آورده اند: زمانيكه رسول الله (ص) به مدينه تشريف آوردند، ديدند كه مردم مدينه دو روز دارند كه در آن بازی هایی را انجام می دهند. رسول خدا(ص) سوال کردند: اينها چگونه روزهايى هستند؟ گفتند،مادر دروان جاهليت در اين روزها باهم بازى مي‏كرديم. حضرت فرمودند: الله جل جلاله به عوض آنها بهترين روزهايى به شما عنايت فرموده كه روز عيد فطر و روز عيد قربان مى باشد.
این رویکرد که بیشتر جان مایه و ریشه عربی و تا حدودی سلفی دارد، هرچند در گذشته هم در افغانستان به صورت محدود وجود داشته است؛ اما در دوران پسا طالبان با شدت بیشتری خود نمایی کرده است.
بررسی این رویکرد
نیک می دانیم همانگونه که برای دینی دانستن یک عمل به متون متقن دینی نیازمندیم، برای حرام و مخالف شریعت دانستن یک عمل نیز به دلایل کافی دینی نیاز داریم. روایت فوق الذکر، تنها متنی است که تحریم کنندگان تجلیل نوروز به آن تمسک کرده اند. این روایت  نه از حیث سندیت و نه از حیث دلالت توان تحریم تجلیل از نوروز را ندارد. این روایت اگر ضعف سندی هم نداشته باشد، عاری از هرگونه دلالت برای تحریم نوروز است. طبق این نقل، پیامبر(ص) فقط برتری دو عید اسلامی را به مردم گوشزد می نماید و هیچ گونه منع و نهی نسبت به آن روزهای دیگر صادر نمی فرماید. از اینکه پیامبر(ص) واژه تبدیل را به کار می برد، ناظر به برتری اعیاد اسلامی است، اگر فرمایش ایشان ناظر به نهی می بود، حتما با صراحت بیان می فرمود؛ زیرا منعی از تصریح وجود نداشته است.
یکی از حربه هایی تحریم کنندگان جشن نوروز آن را شعار می‏دهند، بدعت دانستن تجلیل نوروز است که این هم وجهی ندارد؛ زیرا، اولا بدعت به معنای نو پدید آوردن و چیزی جدیدی مطرح کردن است، در حالی که تجلیل از نوروز، هزارن سال قبل از اسلام وجود داشته است، ثانیا انجام هر عمل تازه ای حرام نیست. در این صورت نمی توان از امکانات و دست آوردهای نو پدید بشر استفاده نماییم. آنچه بدعت شمرده می شود و حرام، داخل نمودن امری در دین به قصد اینکه جزئی از دین است. و این درحالی است که تجلیل درست از نوروز و عاری  از آرایه های دینی و مذهبی، بدعت شمرده نمی شود.
نوروز و اعمال خلاف شرع
آیا اعمال خلاف شرعی که در ایام نوروز انجام می گیرند، موجب تحریم تجلیل از نوروز نمی شود؟
رقص و آواز ، بازی‌های قماری ، تشکیل محافل مختلط زنان و مردان نا محرم ،مصارف گزاف و... از مواردی اند که در ایام عید نوروز از سوی گروه هایش در مناطق گوناگون حوزه تمدنی نوروز انجام می گیرند.
انجام این امور برای مخالفان تجلیل از نوروز مستمسکی شده اند تا عده ای با استناد به حرمت شرعی این اعمال به تحریم تجلیل از اصل نوروز فتوا دهند .
در این نگاه تحریم گرایانه به نوروز ، آنچه از هم تفکیک نشده است ، اصل مناسبت و اعمال انجام یافته در آن است . نیک می دانیم که رفتار عده‏ای در یک مناسبت ، چنانچه جزئی از مناسک آن مناسبت شمرده نشود ، باعث نمی شود قباحت عمل به اصل مناسبت سرایت نماید. به عبارت واضح تر اینکه : انجام اعمال فرضاً خلاف شرع باعث نمی شود اصل مناسبت هم خلاف شرع و حرام تلقی شود.
در اعیاد اسلامی مانند عید قربان و فطر هم ، بسیار مشاهده می شود که گروه های متخلفی به مناسبت عید برنامه‏ها و اعمالی را وجه همت قرار می دهند که هیچ تناسبی با مناسبت و قداست دینی عیدها ندارد. تشکیل مجالس رقص و آواز ، بازی های قماری و... توسط کسانی در اعیاد اسلامی انجام می شوند که غالباً خودشان حج رفته اند و رمضان را روزه داشته اند.
با اینکه در حرمت این گونه اعمال هیچ عالم دینی تردید نکرده است ، اما به بهانه انجام آن اعمال در روزهای عید اسلامی ، هیچ عالمی اصل تجلیل از عید را تحریم نکرده است.
بنابراین، ما برای دانستن این تفاوت ظرایف نیازمند فتانت بیشتر هستیم.
ج. تفکیک نوروز از تحریم و تشویق دینی
رویکرد سوم در مورد نوروز این است که آن را فقط یک امر تاریخی-باستانی بدانیم. ارزشی هم برای آن قایل می شویم به عنوان یک میراث فرهنگی-تاریخی است، نه قدسیت دینی.  این رویکرد، نوروز را فراتر از تایید و تحریم دینی و مذهبی می داند. نوروز در جغرافیایی که مورد تجلیل قرار می گیرد، آغاز فصل بهار، هنگامه رویش و یک رخداد طبیعی است و از آن منظر که آمیخته با برخی اسطوره ها و افسانه ها است، یک آیین باستانی و میراث فرهنگی است.
بررسی این رویکرد
از نگاه این قلم، آنچه درست‌تر به نظر می رسد، همین رویکرد است؛ زیرا نه مستندات دینی نمایی نوروز از قوت لازم برخوردار است و نه دلایل تحریم کنندگان تجلیل از نوروز.  نوروز یک رخداد طبیعی و میراث غنی فرهنگی است که می تواند زمینه ای باشد برای تعامل فرهنگی و انسجام میان کشورهای واقع شده در حوزه تمدنی نوروز.

 نتیجه
با توجه به آنچه گفتیم، کشاندن نوروز در تجویز و تحریم دینی، جایگاهی ندارد. در متون دینی نه متن معتبری در رد و نهی از تجلیل نوروز داریم و نه متن قابل استنادی بر تحریم آن. نه اعمال حسنه در روز نوروز، آن را دینی می کند و نه انجام خلاف شرع، اصل تجلیل از نوروز را نا روا می‏سازد. بهتر آن است که به نوروز از عینک فرهنگی و باستان شناسانه بنگریم؛ نه آن را آیین مذهبی مجوسی و بت پرستان بدانیم که محو آن جهاد تلقی شود و نه آن را با رخدادهای تاریخی دینی گره بزنیم که با تجلیل از نوروز، بر ذخیره اعمال دینی مان بیافزاییم.