در فصل زمستان ساکنان شهر کابل از دود و افزایش آلاینده‌های هوا شکایت می‌کنند. صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد یا یونیسف، میزان آلودگی هوا در کشورهای جنوب آسیا شامل افغانستان را حدود شش برابر از حد مجاز اعلام کرده است. سال گذشته نیز براساس گزارش یک نهاد هواشناسی امریکایی به ‌نام (AirVisual ) کابل به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان معرفی شد، بنابراین لزوم مقابله با بحران آلودگی هوای پایتخت در فصل زمستان جدی‌تر احساس می‌شود. مهم‌ترین دلایلی که موجب بروز این پدیده می‌شوند: افزایش جمعیت و مصرف بی رویه سوخت‌های فسیلی بویژه زغال سنگ می‌باشد. درصد بالایی از جمعیت برای گرم نگه داشتن خود نیاز به سوزاندن زغال سنگ، چوب و گا‌ها‌ به دلیل فقر شدید مجبور به سوزاندن پلاستیک و زباله در بخاری‌های خانگی هستند.
این موضوع به معنای انتشار بیشتر گازهای حاصل از سوختن زغال سنگ یعنی اکسیدهای گوگرد و نیتروژن، دوده و هیدروکربن‌های نسوخته است. سوزاندن زباله و پلاستیک باعث انتشار مقادیر زیانباری از دیوکسین‌ها‌که بسیار سمی‌برای ارگانیسم‌های بدن هستند می‌گردد. بدون شک یکی دیگر از مهمترین و خطرناک ترین آلاینده‌های اصلی آلودگی هوا در فصل خزان و زمستان ذرات معلق یا همان P.M 2.5 ( ذرات معلق با اندازه کوچکتر از 5/2 میکرون) است که اثرات سوئی بر صحت افراد جامعه دارد و آمارهای تکان دهنده از تلفات ناشی از آن، در شهرهای بزرگ هر ساله به نشر می‌رسد. تنفس دزهای بالا هوای آلوده حاوی این ذرات بسیار ریز می‌تواند منجر به بیماری‌های قلبی، التهاب شدید چشم و سوزش، اختلالات تنفسی، کاهش عمق میدان دید، سرطان‌های مزمن و حتی مرگ زود هنگام شود. متآسفانه ارتباط مستقیمی‌بین افزایش غلظت ذرات معلق هوا و آمار مرگ و میر روزانه ناشی از سکته‌های قلبی و مغزی در فصول سرما وجود دارد. بنابراین اینکه بگوییم آلودگی هوا تدریجا کشنده تر از جنگ و انتحاری است دور از واقعیت نیست.
در شرایط عادی جوی با افزایش ارتفاع در لایه تروپوسفر دما کاهش می‌یابد و این عامل سبب صعود و جابجایی لایه‌های هوا بوده و هوا به طور طبیعی تصفیه و پالایش می‌شود؛ اما با فرارسیدن فصل سرما به دلیل پدیده وارونگی دما (اینورژن) آلودگی هوا تشدید می‌گردد. این پدیده زمانی بوجود می‌آید که توده هوای سرد سطح شهر را می‌پوشاند، هوای سرد سنگین تر از هوای گرم است و زیر آن قرار می‌گیرد و اجازه خروج گازهای سمی‌ و آلاینده‌ها‌را نمی‌دهد، به این ترتیب هوای آلوده در شهر حبس می‌شود و غلظت آن بالا و بالاتر می‌رود. واژه مه دود برای توصیف شرایط نامطلوب حاکم بر هوا در این وضعیت استفاده می‌شود. تا زمانی که باران نیاید، هوا گرم تر نشود و یا باد مناسبی نوزد، این آلودگی از بین نمی‌رود. روند افزایش آلاینده‌ها ‌در این فصل در ساعات اوج ترافیک و ابتدای شب با روشن شدن سیستم‌های گرمایشی و بخاری‌های زغالی به اوج خود می‌رسد.
جلوگیری از تردد موترهای دودزا و فرسوده و موترهای سنگین باربری، استفاده نکردن از موترهای شخصی به صورت تک سرنشین، نظارت دقیق بر صنایع بزرگ و کوچک آلاینده، جلوگیری از ورود سوخت بی کیفیت، نظارت بر حمام‌های عمومی، توسعه ترانسپورت عمومی‌ و ایجاد ساحه‌های سبزی شهری شاید به عنوان راهکاری در کاهش این معضل اساسی به کار آید. متآسفانه در سال‌های گذشته به توسعه و تجهیز ترانسپورت عمومی‌که مناسب برای شهروندان کثیر پایتخت باشد توجه نشده است، موترهای قدیمی ‌و فرسوده آلودگی شدیدی تولید می‌کنند و توانایی حمل و نقل موثر را نیز ندارند، متآسفانه ضعف در این بخش موجب استفاده گسترده از موترهای شخصی شده است. خیابان‌های شهر گنجایش این حجم از موتر را ندارد و با این حجم ترافیک آلودگی هوا تقریبا در تمام فصل‌های سال جریان دارد. در زمینه کنترل و نوسازی موترهای فرسوده باید چاره ای جدی اندیشید. امسال زمزمه‌ها‌و اقداماتی را از سوی نهادهای مربوطه در سطح شهر شاهد هستیم که نوید ورود ناوگان ترانسپورت عمومی‌مناسب را می‌دهد. امید هست هر چه زودتر به مرحله اجرا برسد و شاهد ساماندهی ترانسپورت‌های فرسوده و پر ازدحام و همچنین تغییرات مثبت در کیفیت هوا باشیم.
شاخص کیفیت هوا
یک ابزار کلیدی جهت آگاهی از کیفیت هوا، نحوۀ اثر آلودگی هوا بر سلامت و روش‌های محافظتی در برابر آلودگی هوا است. AQI    به طور کلی شاخصی جهت گزارش روزانه کیفیت هوا است. این شاخص مردم را از کیفیت هوا )پاك بودن یا آلوده بودن آن ( آگاه می‌سازد و اثرات سلامتی مرتبط با آن را ارائه می‌کند. شاخص کیفیت هوا(AQI )    برای پنج آلاینده اصلی هوا یعنی ذرات معلق، دی اکسیدنیتروژن، ازن سطح زمین، منوکسیدکربن و دی اکسیدگوگرد محاسبه می‌شود.
سطوح مختلف مرتبط با سلامت انسان
به منظور درك آسان، شاخص کیفیت هوا(AQI )  به شش دسته طبقه بندی شده است که هر دسته را به سطوح مختلف سلامت انسان مربوط می‌سازد؛ این شش دسته به شرح ذیل است:
خوب :(Good ) میزان AQI در این حالت بین 0 و 50 است. در این شرایط کیفیت هوا رضایت بخش و دارای ریسک سلامتی ناچیز و یا فاقد ریسک سلامتی است. این حالت را با رنگ سبز نشان می‌دهند.
متوسط :(Moderate ) میزان AQI در این حالت بین 51و 100 است. کیفیت هوا در این شرایط قابل قبول است. در این شرایط افرادی که نسبت به ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن و ازن حساسیت ویژه ای دارند ممکن است علائم تنفسی در آن‌ها‌مشاهده شود. این حالت را با رنگ زرد نشان می‌دهند. معمولاً به این حالت، وضعیت "سالم" اطلاق می‌شود.
ناسالم براي گروه‌هاي حساس :(Unhealthy for sensitive groups )  در این حالت میزان   AQI   بین 101 و 150 است . بعضی از افراد گروه‌های حساس در این شرایط ممکن است اثرات بهداشتی خاصی را تجربه کنند اما عموم مردم تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. این حالت را با رنگ نارنجی نشان می‌دهند.
ناسالم :(Unhealthy ) میزان AQI   در این حالت بین 151 و 200 است. در این شرایط هر فردی  ممکن است اثرات بهداشتی را تجربه کند.  اعضای گروه‌های حساس بیش از سایرین اثرات جدی را بر سلامت خود تجربه می‌کنند . این حالت را با رنگ قرمز نشان می‌دهند.
بسیار ناسالم  :(Very unhealthy ) در این حالت  AQI بین 201 و 300 قرار دارد و هشداری برای سلامتی به حساب می‌آید و بدین معنی است که در این شرایط هر کسی ممکن است اثرات جدی سلامت را تجربه کند. این حالت را به رنگ بنفش نشان می‌دهند.
خطرناک :(Hazardous )  در این وضعیت AQI از 300 بالاتر است و اخطاری جدی برای سلامت انسان و بیانگر شرایط اضطراری است. در این وضعیت تمام افراد جامعه تحت تأثیر اثرات بهداشتی جدی قرار می‌گیرند. این حالت را با رنگ خرمایی نشان می‌دهند. در ذیل شاخص کیفیت هوای یکی از روزهای این هفته در پایتخت نشان داده شده است.
شاخص کیفیت هوای شهر کابل تاریخ شنبه 16 نوامبر 2019، ساعت 11 و نیم قبل از ظهر.
در ارتباط با وضعیت کیفیت هوا، همانطور که مشاهده می‌گردد نواحی مرکز شهر به دلیل تراکم جمعیت و ترافیک در وضعیت ناسالم قرار دارند. بارندگی‌های منظم می‌تواند در حل کردن و خارج کردن آلاینده‌ها ‌از اتمسفر موثر باشند، اما در سال‌های اخیر خشکسالی‌ها‌و کاهش نزولات جوی و تعداد روزهای کم بارندگی در طی این فصل میتواند دلیلی بر روند تراکم غلظت آلایند‌ها‌باشد.
راهکارهای فردی مقابله با بحران آلودگی هوا
1. استفاده از گیاهان در فضاهای داخلی
کاشت و استفاده از درختان و گیاهان سبز در محیط شهری و فضای داخلی خانه‌ها‌با تولید اکسیژن و جذب برخی از آلاینده‌ها‌ می‌تواند تا حدی بر کاهش آلودگی هوا اثرگذار باشند. گیاهان هرچند در حذف ذرات معلق هوا چندان موثر نیستند ولی تا حدی اثر پاک کنندگی هوا از گازهای شیمیایی را دارند و همچنین به دلیل تولید اکسیژن، از سنگینی هوا می‌کاهند.
2. استفاده از ماسک‌های ضخیم و فیلتردار
استفاده از ماسک مناسب اقدام حفاظتی خوبی در روزهای آلوده است. هر چند ماسک‌های معمولی نمی‌تواند هوا را تصفیه کند یا کارکرد جذب ذرات معلق را ندارند، اما به هر میزان که باعث کاهش ورود آلاینده به مجرای تنفسی و دهان شود از بی تفاوتی بهتر است. استفاده از ماسک برای افرادی که ناچار به رفت و آمد در سرک‌ها‌هستند حداقل کاری است که می‌توان بصورت فردی انجام داد. در چنین روزهایی باید حداقل امکان از تردد در سطح شهر خودداری گردد.
3. منابع غذایی
با مصرف منابع غذایی که حاوی ویتامین‌های D و E هستند میتوان مضرات آلودگی هوا را کاهش داد مثل: گردو، بادام، زیتون، جگر، سبزیجات، اسفناج، کلم و همچنین شیر و بخصوص ماست و پنیر.
بطور خلاصه ورای هر تلاش ارزشمندی برای تغییر الگوی زندگی باید به دنبال راهکارهای مهندسی برای مقابله با پدیده آلودگی هوا بود. انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان یک منبع انرژی پاک و عاری از هر گونه آلودگی زیست محیطی می‌توانند نقش مهمی‌در کاهش انتشار گازهای آلاینده بازی کنند. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر باعث کاهش %32 دی اکسیدکربن، کاهش %35-17 انتشار دی اکسیدگوگرد و به تبع کاهش اثرات وارونگی دما می‌گردد، اما بالا بودن هزینه‌های سرمایه گذاری، محدودیت‌های زمانی و مکانی و همچنین اثرگذاری تغییرات آب و هوا استفاده از این منابع را با مشکل مواجه می‌کند.
مطالعات گسترده ای برای حل این چالش‌ها‌ از سوی محققین در جریان است. دولت باید برنامه‌های اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی را مورد بازبینی قرار دهد و بخصوص در مورد تغییر الگوهای انرژی از سوخت‌های فسیلی با آلودگی بالا به سمت انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در کشور کار کند. وجود آب‌های جاری و بالابودن ساعات آفتابی در اکثر مناطق، حاکی از پتانسیل بالای انرژی‌های تجدیدپذیر در افغانستان می‌باشد. کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا دارد.